|| Om tat sat ||

సుందరకాండ.
అథ ఏకవింశస్సర్గః

శ్లో|| తస్య తద్వచనం శ్రుత్వా సీతా రౌద్రస్య రక్షసః|
అర్తా దీనస్వరా దీనం ప్రత్యువాచ శనైర్వచః||1||

స|| తస్య రౌద్రస్య రక్షసః వచనం శృత్వా ఆర్తా దీనం దీనస్వరా సీతా శనైః ప్రత్యువాచ||

తా|| అలా రౌద్రుడైన రాక్షసుని యొక్క వచనములను విని దీనముగా విలపించుచూ దీనస్వరముతో మెల్లగా సీత ప్రతుత్తరము ఇచ్చెను.

శ్లో|| దుఃఖార్తా రుదతీ సీతా వేపమానా తపస్వినీ|
చిన్తయన్తీ వరారోహా పతిం ఏవ పతివ్రతః||2||
తృణమన్తరః కృత్వా ప్రత్యువాచ శుచిస్మితా|

స|| సీతా వేపమానా తపశ్వినీ పతివ్రతః పతిం ఏవ చిన్తయన్తీ దుఃఖార్తా రుదతీ సుచిస్మితా తృణం అన్తరః కృత్వా ప్రత్యువాచ||

తా|| పతివ్రత, తపస్విని, భర్తనుగురించే అలోచనలో ఉన్న, దుఃఖములలో మునిగి విలపిస్తున్న సీత కోపముతో వణికి పోతూ ఒక గడ్డిపోచను మధ్యలోపెట్టి ప్రత్యుత్తరమిచ్చెను.

శ్లో|| నివర్తయ మనో మత్తః స్వజనే క్రియతాం మనః||3||
నమాం ప్రార్థయితుం యుక్తం సుసిద్ధమివ పాపకృత్|
అకార్యం న మయా కార్యం ఏకపత్న్యా విగర్హితమ్||4||
కులం సంప్రాప్తయా పుణ్యం కులే మహతి జాతయా|

స|| మత్తః మనో నివర్తయ | స్వజనే క్రియతాం | మాం ప్రార్థయితుం న యుక్తం పాపకృత్ సుసిద్ధమ్ ఇవ|| మహతి కులే జాతయా కులం సంప్రాప్తయా ఏకపత్న్యా మయా విగర్హితం అకార్యం న కార్యం ||

తా|| " నా నుంచి మనస్సును నివర్తించుకో. నీ మనస్సును నీ పరివారముపై ఉంచుకో. నువ్వు నన్ను కోరడము పాపాత్ముడు సుసిద్ధిని కోరడమే ! మహత్తరమైన కులములో జన్మించి మహత్తరమైన కులమును పొందిన పతివ్రతను. నిందనీయమైన అకృత్యమైన కార్యము నాకు చేయబడని కార్యము".

శ్లో|| ఏవముక్త్వా తు వైదేహీ రావణం తం యశస్వినీ||5||
రాక్షసం పృష్ఠతః కృత్వా భూయో వచనమబ్రవీత్|
నాహ మౌపయికీ భార్యా పరభార్యా సతీ తవ||6||
సాధు ధర్మమవేక్షస్వ సాధు సాధు వ్రతం చర|

స|| యశస్వినీ వైదేహీ తం రావణం ఏవం ఉక్త్వా రాక్షసం పృష్టతః కృత్వా భూయః వచనమ్ అబ్రవీత్|| పరభార్యా సతీ అహం ఔపయికీ భార్యా న |తవ ధర్మం సాధు అవేక్షస్వ|సాధువ్రతం సాధు చర||

తా|| యశస్వినీ అగు వైదేహి ఆ రావణుని ఈ విధముగా చెప్పి తిరుగుముఖముతో మరల ఇట్లు పలికెను. "నేను పరభార్యను. పతివ్రతను. నేను నీకు తగిన భార్యను కాను. నీ ధర్మమును పాటించుము. సాధువుల వ్రతము ఆచరింపుము".

శ్లో|| యథా తవ తథాఽన్యేషాం దారా రక్ష్యా నిశాచర||7||
ఆత్మానముపమాం కృత్వా స్వేషుదారేషు రమ్యతాం|
అతుష్టం స్వేషు దారేషు చపలం చలితేన్ద్రియః||8||
నయన్తి నికృతి ప్రజ్ఞం పరదారాః పరాభవమ్|

స|| నిశాచర యథా తవ దారాః రక్ష్యాః తథా అన్యేషాం | ఆత్మానం ఉపమా కృత్వా స్వేషు దారేషు రమ్యతామ్|| స్వేషు దారేషు అతుష్టం చపలం చలితేన్ద్రియం నికృతిప్రజ్ఞం పరదారాః పరాభవం నయన్తి ||

తా|| "ఓ నిశాచర ! ఎలాగా నీ భార్యలు రక్షింపతగుదురో అలాగే ఇతరులభార్యలు కూడా రక్షింపతగుదురు. నిన్నే ఉదాహరణగా తీసుకొని నీ భార్యలతో రమింపుము. తన భార్యలతో అసంతుష్టుడైన చపలమైన ఇంద్రియములు కలవాడు ఇతరులభార్యలు ద్వారా పరాభవింపబడతాడు".

శ్లో|| ఇహా సన్తో న వా సన్తి సతో వా నానువర్తసే||9||
తథా హి విపరీతా బుద్ధి రాచారవర్జితా|
వచో మిథ్యా ప్రణీతాత్మా పథ్య ముక్తం విచక్షణైః||10||
రాక్షసానామభావాయ త్వం వా న ప్రతిపద్యసే|

స||ఇహ సంతః న వా సంతి |సతః అనువర్తసే న| తథా హి ఆచారవర్జితా తే బుద్ధిః విపరీతా || మిథ్యాప్రణీతాత్మా రాక్షసానాం అభవాయ త్వం విచక్షణైః ఉక్తం పథ్యం వచః న ప్రతిపద్యసే||

తా|| "ఇక్కడ సద్బుద్ధి కలవారు లేరా ?. సత్పురుషులున్నా వారిని నీవు అనుసరించవేమో. అందువలనే నీ బుద్ధి శిష్టాచారములను వదిలి విపరీతముగా వ్యవహరిస్తున్నది. మిధ్యాప్రవచనములకొదిగిన నీకు రాక్షసుల వినాశముకొఱకు విచక్షణాపూర్వకమైన మాటలు నచ్చుటలేదు".

శ్లో|| అకృతాత్మాన మాసాద్య రాజానమనయేరతమ్||11||
సమృద్ధాని వినశ్యన్తి రాష్ట్రాణి నగరాణి చ|
తథేయం త్వాం సమాసాద్య లఙ్కారత్నౌఘ సంకులా||12||
అపరాధాత్తవైకస్య న చిరా ద్వినశిష్యతి|
స్వకృతైర్హన్యమానస్య రావణా దీర్ఘదర్శినః||13||
అభినన్దన్తి భూతాని వినాశే పాపకర్మణః|
ఏవం త్వాం పాపకర్మాణం వక్ష్యన్తి నికృతా జనాః||14||
దిష్ట్యైతత్ వ్యసనం ప్రాప్తో రౌద్ర ఇత్యేవ హర్షితాః |

స|| అకృతాత్మానం అనయే రతం రాజానం ఆసాద్య సమృద్ధాని రాష్ట్రాని నగరాణి చ వినశ్యంతి|| తథా త్వాం సమసాద్య రత్నౌఘసంకులా ఇయం లంకా ఏకస్య తవ అపరాధాత్ న చిరాత్ వినశిష్యతి||రావణ అదీర్ఘదర్శనః స్వకృతైః హన్యమానస్య పాపకర్మణః వినాసే భూతాని అభినందంతి ||నికృతాః జనాః ఏవం రౌద్రః పాపకర్మాణం త్వాం హర్షితాః | దిష్ట్యాఏతత్ వ్యసనం ప్రాప్తః ఇత్యేవ వక్ష్యంతి||

తా|| " చేయకూడని పనులపై ఆసక్తికల రాజుల పరిపాలనలో సమృద్ధమైన రాష్ట్రములు నగరములు కూడా నశించిపోతాయి. అలాగే నీ వలన రత్న సంకులములతో వున్నఈ లంక నీ ఒక అపరాధము వలన త్వరలో నే నశించిపోవును. ఈ విధముగా పాపకర్మలు చేసిన నీవు నశించినప్పుడు, నీ వలన కష్టపడినవారందరూ 'ఈ రౌద్రుడి వినాశము కలిగినది' అని సంతోషిస్తారు".

శ్లో|| శక్యా లోభయితుం నాహమ్ ఐశ్వర్యేణ ధనేన వా||15||
అనన్యా రాఘవేణాహం భాస్కరేణ ప్రభా యథా|
ఉపధాయ భుజం తస్య లోకనాథస్య సత్కృతమ్||16||
కథం నామోపధాస్యామి భుజమన్యస్య కస్యచిత్|
అహ మౌపయికీ భార్యా తస్యైవ వసుధాపతేః||17||
వ్రతస్నాతస్య ధీరస్య విద్యేవ విదితాత్మనః|

స|| అహం ఐశ్వర్యేణ ధనేన వా లోభయితుం న శక్యా | ప్రభా భాస్కరేణ యథా అహం రాఘవేణ అనన్యా||లోకనాథస్య తస్య సత్కృతం భుజం ఉపధాయ అన్యస్య కస్య చిత్ భుజం కథం నామ ఉపధాస్యామి || వ్రతస్నాతస్య విదితాత్మనః విప్రస్య విద్యా ఇవ అహం వసుధాపతేః తస్యైవ ఔపయికీ భార్యా ||

తా|| " నేను ఐశ్వర్యముతో కాని ధనముతో కాని లోభములో పడను. సూర్యునికాంతి సూర్యునినుంచి వేరుకాని రీతిలో నేను రాఘవును నుండి వేరుకాను. లోకనాథుడైన ఆయన యొక్క సత్కర్మలు ఒనరించిన భుజమును ఆశ్రయించిన నేను ఇంకొకరి భుజమును ఏట్లు ఆశ్రయించగలను? వ్రతస్నాతములు చేసిన ఆత్మనెరిగిన విప్రుని విద్యా సంపదవలే నేను ఆ వసుధాధిపతికి మాత్రమే తగిన భార్యను".

శ్లో|| సాధు రావణ రామేణ మాం సమానయ దుఃఖితామ్||18||
వనే వాశితయా సార్థం కరేణ్వేవ గజాధిపమ్|
మిత్రమౌపయికం కర్తుం రామః స్థానం పరీప్సతా||19||
వధం చానిచ్ఛతా ఘోరం త్వయాఽసౌ పురుషర్షభః|
విదితః స హి ధర్మజ్ఞః శరణాగతవత్సలమ్||20||
తేన మైత్రీ భవతు తే యది జీవితు మిచ్ఛసి|
ప్రసాదయస్వ త్వం చైనం శరణాగతవత్సలమ్||21||
మాం చాస్మై ప్రయతో భూత్వా నిర్యాతయితుమర్హసి|

స|| రావణ దుఃఖితాం మామ్ గజాధిపం వనే వాశితయా కరేణ్వేవ రామేణ సార్ధం సాధు సమానయ|| స్థానం పరీప్సితా ఘోరం వధం అనిచ్ఛతా త్వయా అసౌ పురుషర్షభః రామః మిత్రం కర్తుం ఔపయికం||ధర్మజ్ఞః సః శరణాగతవత్సలః (ఇతి) విదితః హి| యది తే జీవితుం ఇచ్ఛసి తేన మైత్రీ భవతు|| త్వం శరణాగతవత్సలం ఏనం ప్రసాదయస్వ చ| నియతః భూత్వా మామ్ అస్మై నిర్యాతయితుం అర్హసి ||

తా|| " ఓ రావణా వనములో నున్న దారికోల్పోయిన ఆడ ఏనుగును గజాధిపుని తో కలిపినరీతిగా దుఃఖములో నున్న నన్ను రామునితో కలుపుట సాధు కార్యము. ఘోరమైన వధను తప్పించుకొన గోరితే పురుషోత్తముడగు రామునితో మిత్రత్వమే నీకు యుక్తము. ధర్మజ్ఞుడగు రాముడు శరణాగతులపై వాత్సల్యము కలవాడు. జీవించకోరిక ఉంటే అట్టి రామునితో మైత్రి చేయుము. శరణాగత వత్సలుడైన రాముని ప్రసన్నుడిగా చేసికొనుము. నియతమైన కర్మలను చేస్తూ నన్ను ఆయనకు అప్పగించుము".

శ్లో|| ఏవం హి తే భవేత్స్వస్తి సంప్రదాయ రఘూత్తమే||22||
అన్యథా త్వం హి కుర్వాణో వధం ప్రాప్స్యసి రావణ|
వర్జయేత్ వజ్ర ముత్సృష్టం వర్జయే దన్తకశ్చిరమ్||23||
తద్విధం తు న సంక్రుద్ధో లోకనాథః స రాఘవః|
రామస్య ధనుషశ్శబ్దం శ్రోష్యసి త్వం మహాస్వనమ్||24||
శతక్రతువిసృష్టస్య నిర్ఘోషమశనేరివ|

స||ఏవం రఘూత్తమే సంప్రదాయ తే స్వస్తిః భవేత్| అన్యథా కుర్వాణః రావణ త్వం వధం ప్రాప్స్యసి|| తద్విధం ఉత్సృష్టం వజ్రం వర్జయేత్ చిరం అంతకః వర్జయేత్ | సమ్కృద్ధః లోకనాథః సః రాఘవః న ( వర్జయేత్)|| శతక్రతువిసృష్టస్య అశనేః నిర్ఘోషం ఇవ రామస్య ధనుషః మహాస్వనమ్ శబ్దం త్వం శ్రోష్యసి||

తా|| " ఈ విధముగా రఘోత్తమునికి నన్ను అప్పగిస్తే నీకు శుభము కలుగును. అలాగ ప్రవర్తించక పోతే నీవు మరణము తప్పక పొందెదవు. ఎత్తిన వజ్రాయుధమును తప్పించుకొనగలవేమో , యముడు నిన్ను చరకాలము విడువవచ్చునేమో, కాని లోకనాధుడైన క్రుద్ధుడైన రాఘవుడు మాత్రము నిన్ను వదలడు. శతక్రతువులు చేసిన దేవేంద్రునిచే ప్రయోగించిన వజ్రాయుధము యొక్క శబ్దములాగా రాముని ధనస్సు యొక్క మహాధ్వనిని త్వరలోనే వినగలవు".

శ్లో|| ఇహ శీఘ్రం సుపర్వాణో జ్వలితాస్య ఇవోరగాః||25||
ఇషవో నిపతిష్యన్తి రామలక్ష్మణ లక్షణాః|
రక్షాంసి పరినిఘ్నన్తః పుర్యామస్యాం సమన్తతః||26||
అసంపాతం కరిష్యన్తి పతన్తః కఙ్కవాససః|
రాక్షసేంద్ర మహాసర్పాన్ స రామగరుడో యథా||27||
ఉద్ధరిష్యతి వేగేన వైనతేయ ఇవోరగాన్|
అపనేష్వతి మాం భర్తా త్వత్తః శీఘ్రమరిన్దమః||28||
అసురేభ్యః శ్రియం దీప్తాం విష్ణుస్త్రిభిరివ క్రమైః|

స|| సుపర్వాణః శీఘ్రం జ్వలితస్యాః ఉరగాః ఇవ రామలక్ష్మణలక్షణాః ఇషవః ఇహ నిపతిష్యంతి|| కంకవాససః పతంతః అస్యాం పుర్యాం సమంతతః రక్షాంసి పరినిఘ్నంతః అసంపతాం కరిష్యంతి || మహాన్ సః రామగరుడః రాక్షసేంద్ర మహాసర్పాన్ వైనతేయః ఉరగాన్ ఇవ వేగేన ఉద్ధరిష్యతి|| సీఘ్రం అరిందమః భర్తా మామ్ త్వత్తః విష్ణుః త్రిభీ క్రమైః దీప్తం శ్రియం అసురేభ్యః ఇవ అపనేష్యతి||

తా|| " మంటలు కక్కుతున్న మహాసర్పములవలెఉన్న రామలక్ష్మణుల బాణములు ఇక్కడ పడగలవు. గ్రద్ద రెక్కలు కలిగిన బాణములు ఈ నగరము మీద అంతా పడుచూ రాక్షసులను చంపి నగరమును ధ్వంసము చేయును. మహాత్ముడైన రాముడనే గరుత్మంతుడు రాక్షసులనే మహాసర్పములను వైనతేయుడు సర్పములను హరించిన విధముగా హరించును. విష్ణువు మూడడుగులు వేసి వెలుగుతున్న లక్ష్మిని అసురలనుంచి తీసుకుపోయినట్లు త్వరలో శత్రువినాశకుడైన నా భర్త నన్ను నీ దగ్గరనుంచి తీసుకుపోగలడు".

శ్లో|| జనస్థానే హతస్థానే నిహతే రక్షసాం బలే||29||
అశక్తేన త్వయా రక్షః కృత మేతదసాధు వై |
ఆశ్రమం తు తయోః శూన్యం ప్రవిశ్య నరసింహయోః||30||
గోచరం గతయోర్భ్రాత్రోః అపనీతా త్వయాఽధమా|

స|| రక్షసాం బలే నిహతే జనస్థానే హతస్థానే రక్షః అశక్తేన త్వయా ఏతత్ అసాధు కృతం వై|| అథమ నరసింహయోః తయోః భ్రాత్రోః గోచరం గతయోః శూన్యం ఆశ్రమం ప్రవిశ్య త్వయా అపనీతాః ||

తా|| " రాక్షసుల బలము జనస్థానములో హతమార్చబడగా అశక్తుడవై నీవు ఈ అసాధు కర్మకి పాలుపడ్డావు. ఓ అధముడా! నరసింహులగు ఆ అన్నదమ్ములు లేనపుడు, శూన్యముగా వున్న ఆశ్రమములో ప్రవేశించిన నీ చేత అపహరింపబడినాను".

శ్లో|| నహి గ్రన్ధముపాఘ్రాయ రామలక్ష్మణయోస్త్వయా||31||
శక్యం సందర్శనే స్థాతుమ్ శునా శార్దూలయోరివ|
తస్య తే విగ్రహే తాభ్యాం యుగ గ్రహణ మస్థిరమ్||32||
వృత్రస్యేవేన్ద్రబాహూభ్యాం బాహోరేకస్య నిగ్రహః|
క్షిప్రం తవ సనాథో మే రామ స్సౌమిత్రిణా సహ|
తోయమల్పమివాదిత్యః ప్రాణానాదాస్యతే శరైః|33||

స|| శునా శార్దూలయోరివ రామలక్ష్మణయోః గంధం ఉపఘ్రాయ త్వయా సందర్శనే స్థాతుం న శక్యం హి || తస్య తాభ్యాం విగ్రహే ఇంద్రబాహుభ్యాం వృత్రస్య ఏకస్య బాహోః విగ్రహే ఇవ యుగగ్రహణం అస్థిరం||మే నాథః సః రామః సౌమిత్రిణా సహ ఆదిత్యః అల్పం తోయమివ శరైః తవ ప్రాణాన్ క్షిప్రం దాస్యతే||

తా|| "కుక్క పెద్దపులుల కథలాగ రామలక్ష్మణుల వాసనలు గ్రహించి వారి ముందరనిలబడడానికి శక్తి లేని వాడవు. ఒకే బాహువుకల వృత్తాసురుడు ఇంద్రుని బాహువులకు పోరులో ఎదురాడలేకపోయినట్లు, వారిద్దరి ముందూ నువ్వు నిలబడలేవు. సూర్యుడు చిన్న తటాకములోని నీరు హరించినట్లు నా నాధుడు ఆగు శ్రీరాముడు సౌమిత్రి తో సహా నీ శక్తిని హరించివేయును".

శ్లో|| గిరిం కుబేరస్య గతోఽపధాయ వా
సభాం గతో వా వరుణస్య రాజ్ఞః |
అసంశయం దాశరథేర్నమోక్ష్యసే
మహాద్రుమః కాలహతోఽశనేరివ||34||

స|| కాలహతః కుబేరస్య గిరిం వా ఆలయం గతః రాజ్ఞః వరుణస్య సభామ్ గతః మహాద్రుమః అశనైరివ దాశరథేః న మోక్ష్యసే||

తా|| "కాలహతుడవై కుబేరుని ఆలయమునకు పోయినా వరుణుని సభలో దాగినా, కైలాస పర్వతము పోయినా పిడుగు పడిన మహావృక్షము వలె రాముని బాణములనుండి తప్పించుకొనలేవు".

ఇత్యార్షే శ్రీమద్రామాయణే ఆదికావ్యే వాల్మీకీయే
చతుర్వింశత్ సహస్రికాయాం సంహితాయామ్
శ్రీమత్సుందరకాండే ఏకవింశస్సర్గః||

ఈ విధముగా వాల్మీకి రామాయణములో సుందరకాండలో ఇరువది ఒకటవ సర్గ సమాప్తము.

||ఓమ్ తత్ సత్||